W trakcie Festiwalu Sztuka Źle Obecna będzie można zapoznać się z monumentalną twórczością Adama Stalony-Dobrzańskiego. Wystawy zostaną zorganizowane w czasie koncertów festiwalowych w następujących lokalizacjach:

Warszawa Studio Koncertowe PR od 21.04.2023 do 24.04.2023

Kraków Filharmonia im. K. Szymanowskiego od 24.04 do 08.05.2023

Łódź Filharmonia Łódzka im. A. Rubinsteina od 08.05 do 31.05.2023

Światłości promieniste

Cenzura sacrum
Twórczość Adama Stalony-Dobrzańskiego w rzeczywistości PRL

Po zakończeniu II wojny światowej kulturę polską poddano komunistycznej ideologii podporządkowanej doktrynie socrealizmu. Zadaniem architektury, malarstwa, literatury, teatru, kinematografii i pozostałych dziedzin stała się propagandowa afirmacja władzy i ustroju marksistowskiego. Narzędziem kontroli nad wypowiedziami intelektualistów i twórców uczyniono cenzurę o charakterze prewencyjnym. Jednocześnie programowa dla idei ateistycznego państwa komunistycznego stała się walka obywateli z Kościołem – uzależnienie hierarchów od partii oraz przejęcie kontroli nad życiem społecznym i sumieniami wiernych. Pomimo niesprzyjających realiów dla rozwoju sztuki sakralnej w komunistycznej Polsce powstawały projekty architektoniczne oraz dekoracje świątyń chrześcijańskich, których twórcy zdołali zachować niezależne myślenie artystyczne, a wizję sztuki wyrazić w nowoczesnych formach plastycznych.

Przykładem jest postać Adama Stalony-Dobrzańskiego (1904−1985), absolwenta i wykładowcy Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, malarza, grafika, liternika, konserwatora dzieł sztuki, a nade wszystko znakomitego witrażysty. Jest on autorem co najmniej 344 kompozycji witrażowych, prawie wyłącznie sakralnych, zrealizowanych dla 27 świątyń chrześcijańskich – katolickich, prawosławnych, a nawet protestanckiej. Przez ponad pół wieku tworzył także polichromie sakralne, realizując autorskie projekty w około 30 świątyniach różnych wyznań na terenie Polski i obecnej Ukrainy. Pomimo ogromnego dorobku twórczego, przyczyniającego się do odnowienia sztuki kościelnej i cerkiewnej w Polsce, oryginalnych rozwiązań ikonograficznych i plastycznych w technice witrażu oraz realizacji wielu dzieł sztuki monumentalnej – polichromii i witraży – na zlecenie metropolity krakowskiego kardynała Karola Wojtyły i metropolity Bazylego (Doroszkiewicza), zwierzchnika Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, przez wiele dziesięcioleci dzieło życia Stalony- Dobrzańskiego nie było obecne na kartach polskiej historii sztuki. Przyczyny zmarginalizowania artysty na tle środowiska twórców polskich drugiej połowy XX wieku należy doszukiwać się w analizie przeciwności, których doświadczał od początku lat sześćdziesiątych w sferze rozwoju kariery zawodowej. Dotyczyły one ograniczenia możliwości wystawiennictwa, publikacji, pracy zagranicznej czy uzyskania profesury i wynikały z konfrontacji osobowości prawosławnego twórcy sztuki sakralnej z ówczesnymi władzami PRL.

Stalony-Dobrzański podczas realizacji swoich prac w obiektach sakralnych budował szerokie kontakty z duchownymi różnych wyznań. Z tego powodu był idealnym pretendentem do podjęcia współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa w roli tajnego agenta. Przez wiele lat nagabywany przez komunistów Stalony-Dobrzański nigdy nie zgodził się na tę propozycję. Jego postawa spowodowała, że do końca lat osiemdziesiątych ograniczona była możliwość publikowania na temat jego twórczości, organizowania przez niego wystaw indywidualnych oraz wypowiadania się o jego sztuce w mediach. Pomimo przeciwności trwających dziesięciolecia artysta niestrudzenie realizował swoją wizję, tworząc w przestrzeniach sakralnych. Chociaż po upadku reżimu komunistycznego cenzura na polu kultury przestała obowiązywać, to wieloletnie pomijanie twórcy na arenie artystycznej i badawczej przyczyniło się do jego odejścia w zapomnienie z całym twórczym dorobkiem.

Aktualnie, od prawie piętnastu lat prowadzone są wielokierunkowe prace badawcze i działania wystawiennicze. Mają one na celu poznanie, promowanie i zachowanie dzieła życia Stalony-Dobrzańskiego oraz ukazanie jego ponadczasowej wartości, łączącej doświadczenie zachodniego i wschodniego chrześcijaństwa. Mistrzowski i oryginalny styl artysty, który najpełniej został wyrażony przez niego w witrażownictwie, ukształtowała krakowska tradycja sztuki narodowych mistrzów (ugruntowana związkiem Stalony-Dobrzańskiego z Akademią Sztuk Pięknych), doskonała znajomość historii sztuki europejskiej dawnej oraz współczesnej, jak również jego wielokulturowe korzenie rodzinne. Z tego powodu twórczość Stalony- Dobrzańskiego jest sztuką pogranicza – łączy w sobie doświadczenie różnych tradycji, kultur i obrządków. Artysta dokonał syntezy mistycznych doświadczeń i poszukiwań twórców sztuki sakralnej chrześcijańskiego Zachodu i Wschodu, spajając ze sobą misterium światła sztuki gotyckich katedr i tajemnicę ikony.

Anna Siemieniec

więcej na www.stalony-dobrzanski.info